31 gru Historia strat wojennych bydgoskiego muzeum na kartach książki. „To nie koniec poszukiwań”
Prawdziwe powojenne losy kolekcji bydgoskiego Muzeum Okręgowego długo stanowiły białą plamę w dziejach tej instytucji. Dzięki wieloletniej pracy autorek katalogu „Straty wojenne Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy” mgłę historycznej tajemnicy udało się nieco rozwiać, choć nowych tropów do zbadania jest jeszcze wiele.
W czasie okupacji niemieckiej państwo polskie straciło, nierzadko bezpowrotnie, setki tysięcy materialnych dóbr kultury. Mowa nie tylko o obrazach i rzeźbach wybitnych twórców, ale także o starodrukach, rękopisach i unikatowym rzemiośle artystycznym.
Krajowe muzea od lat prowadzą pogłębione kwerendy i analizy, których celem jest opracowanie dokładnej listy dzieł utraconych przez daną instytucję. To niełatwe zadanie, ponieważ muzealnicy pracują na niezwykle skąpym materiale źródłowym, co potwierdziło się w przypadku strat wojennych Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy (MOB), dawnego Muzeum Miejskiego.
– Czasami bazowałyśmy jedynie na wycinkach z przedwojennej prasy i fotografiach wystaw, z których próbowałyśmy wyłowić choćby najmniejszą wskazówkę czy skrawek informacji – tłumaczą dr Gabriela Frischke, Anna Kaszubowska, Monika Leśniak-Skocka i Anna Pruss-Świątek, autorki katalogu „Straty wojenne Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy”, który właśnie trafił do sprzedaży.
Publikacja jest wynikiem badań realizowanych od 2012 roku przez pracowników Działu Ewidencji, Digitalizacji i Konserwacji Zbiorów MOB (do 2021 roku Dział Inwentaryzacji). Pierwszym owocem ich żmudnej pracy w archiwach było uruchomienie w 2018 roku strony internetowej stratywojenne.muzeum.bydgoszcz.pl prezentującej bazę utraconych muzealiów, spisy zbiorów i wystaw oraz dokumentację poświadczającą nabycie obiektów.
Zespół zajmujący się stratami wojennymi bydgoskiego muzeum tworzą obecnie: dr Gabriela Frischke (redaktorka naukowa „Strat”), Anna Kaszubowska, Monika Poła, Monika Leśniak-Skocka oraz Anna Pruss-Świątek.
„Opowieść o utraconym dziedzictwie Muzeum Miejskiego nie jest dopisana do końca”
Kolekcja założonego w 1923 r. Muzeum Miejskiego była bogata i zróżnicowana. Placówka posiadała zbiory archeologiczne, historyczne, etnograficzne, a także obrazy wielu czołowych malarzy i malarek, m.in. Teodora Axentowicza, Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej, Olgi Boznańskiej, Juliana Fałata, Wojciecha Gersona, Maksymiliana Antoniego Piotrowskiego czy Leona Wyczółkowskiego.
W latach 1943-1944 na polecenie władz niemieckich zabytki wywieziono do pobliskich miejscowości w obawie przed zbliżającymi się wojskami sowieckimi. Po wyzwoleniu miasta i rozpoczęciu akcji zwożenia kolekcji z powrotem do Bydgoszczy okazało się, że duża część muzealnych zasobów została zniszczona bądź rozkradziona. Wiele bezcennych dla narodowej kultury płócien i obiektów mogło spłonąć w pożarach budynków, w których ukryto zbiory.
Przez pierwsze powojenne lata zespołowi muzeum nie udało się przeprowadzić poprawnej inwentaryzacji, co utrudniło sporządzenie wiarygodnej listy strat. Prawidłową procedurę ewidencji wprowadzono dopiero w latach 1968-1975. Braki ujawnione w wyniku spisów z natury i zgłoszone do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego są obecnie ujęte w Krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.
W „Stratach” skrupulatnie prześledzono dzieje dawnych kolekcji Muzeum Miejskiego zarówno w trakcie i tuż po zakończeniu wojny, jak i w czasach zupełnie nam współczesnych – istotnym fragmentem książki jest relacja z działań prowadzonych przez Prokuraturę Okręgową w Bydgoszczy, Wydział Kryminalny Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy oraz MOB w latach 2018-2020.
Jak mówią autorki, celem publikacji jest zwiększenie świadomości o historii strat wojennych wśród lokalnej społeczności, propagowanie wiedzy na temat dziedzictwa utraconego oraz zaprezentowanie tzw. dobrych praktyk wypracowanych w czasie prowadzenia badań i współpracy z różnymi instytucjami kulturalnymi i państwowymi.
Wydanie katalogu zawierającego 464 noty nie jest, jak zaznaczają przedstawicielki MOB, równoznaczne z postawieniem kropki nad i zakończeniem badań – to raczej podsumowanie aktualnego stanu wiedzy i przyczynek do dalszych poszukiwań.
– Opowieść o utraconym dziedzictwie przedwojennego Muzeum Miejskiego nie jest jeszcze dopisana do końca. Mamy przy tym nadzieję, że uda się trafić na kolejne ślady, które doprowadzą nas do poznania brakujących szczegółów w historii zbiorów numizmatycznego i archeologicznego. W przyszłości opracowane zostaną także straty poniesione w zakresie grafiki i malarstwa obcego – dodają.
****
Zadanie Przygotowanie i wydanie publikacji pt. „Straty wojenne Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Badanie polskich strat wojennych”.
Publikację można zakupić na stronie Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy
31 grudnia 2024 r.
