27 lis Domasław – nekropolia arystokracji z wczesnej epoki żelaza
W Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, w piwnicy Białego Spichrza – Zbiory Archeologiczne na Wyspie Młyńskiej od 30 listopada 2017 roku do 28 lutego 2018 roku prezentowana jest ekspozycja „Domasław – nekropolia arystokracji z wczesnej epoki żelaza (VIII-VI w. p.n.e.)” przygotowana ze zbiorów wrocławskiego Zespołu Badań Ratowniczych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN przy współpracy Muzeum Miejskiego Wrocławia.Wernisaż wystawy odbędzie się 30 listopada 2017 roku o godz. 13.00, wstęp wolny.
Wystawa jest pokłosiem badań archeologicznych, związanych z budową Autostradowej Obwodnicy Wrocławia A-8, przeprowadzonych w latach 2006-2008 przez zespól badawczy Instytutu Archeologii i Etnologii PAN z Krakowa i Wrocławia pod kierownictwem profesora Bogusława Gedigi. Na przestrzeni ponad 15 ha odkryto pozostałości osadnictwa od czasów neolitu po okres rzymski. Wśród nich najbardziej spektakularne znaleziska, zarówno ze względów poznawczych, jak i ekspozycyjnych, dotyczą cmentarzyska kultury łużyckiej, a szczególnie jego części datowanej na wczesną epokę żelaza (około 750-450 r. p.n.e.). Stały się one inspiracją do przygotowania ekspozycji, którą prezentowano już w kilku miastach w Polsce, a obecnie można ją podziwiać w bydgoskim muzeum.
Na liczącej około 800 ciałopalnych grobów nekropolii archeolodzy odkryli blisko 300 grobów o rozbudowanych konstrukcjach oraz bogatym wyposażeniu, które koncentrowały się w dużej mierze w jednej strefie cmentarzyska. Charakterystycznym elementem tych pochówków były koliste lub owalne jamy, wewnątrz których znajdowały się czworokątne drewniane skrzynie (stąd określenie „groby komorowe”). Część z nich otoczona była regularnymi kręgami utworzonymi z rowów będących zapewne pozostałościami po kurhanach. Ciałopalnym pochówkom złożonym w popielnicach (od jednej do kilku) towarzyszyło bardzo bogate wyposażenie. Obok dodatkowych naczyń-przystawek występowały wyroby z brązu, żelaza, bursztynu, szkła, czasem ze złota, z fragmentami tkanin, w jakie niektóre z nich były pierwotnie zawinięte. Wśród naczyń na uwagę zasługuje unikatowa ceramika malowana, utrzymana w charakterystycznej czarno-czerwono-białej kolorystyce, z geometryczną symboliką, motywami solarnymi, lunarnymi i falistymi. W Domasławiu znaleziono ponad 300 naczyń tego typu, tworzących największy zbiór ceramiki tej kategorii na terenie Polski. Wyrazistym akcentem jest także luksusowa ceramika grafitowana, o nawęglonej powierzchni, z charakterystycznym efektem metalicznego wybłyszczenia. Do form specjalnych można także zaliczyć grzechotki, naczynia zoomorficzne, gliniane idole oraz ceramiczne rogi. Jednak najcenniejszym znaleziskiem, a zarazem rewelacją w skali europejskiej jest wózek kultowy. Fakt złożenia tego egzemplarza w grobie zmarłego, należącego do wyróżniającej się części społeczeństwa nadaje mu określonego znaczenia w obrzędach grzebalnych, a jego symbolika wyraźnie nawiązuje do sfery wierzeń obecnych w świecie antycznym. Wśród elementów wyposażenia imponujący jest bogaty zbiór mieczy z żelaza (7 egzemplarzy) i brązu (1 egzemplarz), siekierek, noży, elementów rzędu końskiego, przyborów toaletowych. Uwagę przyciągają również liczne ozdoby np. szpile, bransolety, naszyjniki, zapinki, kolie z paciorków szklanych i bursztynowych. Unikatowe eksponaty na wystawie stanowią również fragmenty naczyń brązowych będących importami z warsztatów lokalizowanych na terenie Italii. Warto pamiętać, na domasławskiej nekropolii grobom komorowym w przeważającej liczbie towarzyszyły “zwykłe” (bez konstrukcji drewnianych i bogatego inwentarza grobowego) pochówki ciałopalne. Ze względu na tak jednoznacznie manifestujące się zróżnicowanie można przypuszczać, że we wczesnej fazie epoki żelaza (VIII–VI w. p.n.e.) wśród społeczności zamieszkującej tereny Śląska wykształciła się warstwa „arystokracji” utrzymująca bliskie związki z alpejskim kręgiem kulturowym (kultura halsztacka, której nazwa wywodzi się od odkrytego i zbadanego w miejscowości Hallstatt w Austrii dużego cmentarzyska z bogato wyposażonymi grobami). Za ich pośrednictwem utrzymywano ożywione kontakty z cywilizacjami kręgu Morza Śródziemnego (Etruria, Grecja i jej kolonie). Zatem cmentarzysko w Domasławiu stało się dla archeologów kopalnią informacji, a wyniki badań archeologicznych zmieniają dotychczasowe spojrzenie na obraz kultury materialnej na ziemiach polskich w tym czasie i dają przesłanki do tego, by przyjąć, że społeczności zamieszkujące rejon Śląska żyły na wysokim poziomie cywilizacyjnym. Tereny te – jak uważa profesor Bogusław Gediga – obecnie należy traktować jako prowincję kultury halsztackiej.
Warto dodać, że ekspozycję uzupełniono licznym materiałem ilustracyjnym (planszami) i fotografiami, na których autorzy badań utrwalili in situ pozostałości obiektów, dziś już nieczytelnych w terenie.
Wszystkich bydgoszczan, którzy chcieliby podziwiać wspaniałe zabytki liczące ponad 2500 lat, a także tych, którzy są zainteresowani wielkimi odkryciami, które zmieniają dotychczasowe spojrzenie na obraz kulturowy i cywilizacyjny ziem polskich zapraszamy do obejrzenia tej jedynej w swoim rodzaju ekspozycji. Okazało się bowiem, że prace związane z budową autostrady w okolicach Wrocławia, przyniosły korzyści nie tylko zmotoryzowanym użytkownikom dróg, ale także pasjonatom historii.
Tekst: J. J. Łosiowie
Biały Spichrz
Zbiory Archeologiczne, ul. Mennica 2
Fot. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
